|
 |
CHEŁM
|
 |
|
Chełm
Gród o ponad tysiącletniej historii
Chełm - miasto pogranicza
wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny, to w
przeszłości miejsce współistnienia wielu
narodowości, wyznań i kultur. Od średniowiecza
na ziemi chełmskiej mieszkali prawosławni,
katolicy i Żydzi. W wiekach późniejszych
wyznaniowo-kulturową mozaikę uzupełnili
protestanci i grekokatolicy, wyznawcy
prawosławia związani z Rzymem unią brzeską. W
mieście rozbrzmiewał język polski, ruski i
hebrajski. W świątyniach, szkołach i na wąskich
uliczkach dawnego Chełma różnojęzyczna
społeczność prowadziła codzienne życie.
Pozostałością barwnej historii są budowle,
obyczaje i niezwykły klimat miasta.
Początki Chełma sięgają wczesnego
średniowiecza. W epoce pierwszych Piastów region
związany był z Grodami Czerwieńskimi, obszarem
spornym między Rusią i Polską. W XIII w. ziemia
chełmska weszła w skład Księstwa
Halicko-Włodzimierskiego, którego
najwybitniejszy władca książę Daniel Romanowicz
wybudował w Chełmie monumentalny zamek. Budowla
stała się główną siedzibą władcy, obdarzonego w
1253 r. tytułem króla Rusi. Tym samym przez
prawie półtorej wieku Chełm był się stolicą
odrębengo księstwa.
 Po
długoletnich walkach między Litwą, Węgrami i
Polską, pod koniec XIV w. ziemia chełmska
została włączona w skład państwa polskiego. Aktu
inkorporacji dokonała osobiście królowa Jadwiga
w 1387 r. Natomiast jej mąż król Władysław
Jagiełło doprowadził do formalnej lokacji
miasta, nadając mu w 1392 r. prawo magdeburskie.
Fragment panoramy miasta około
1915 r.
Chełm należał do ważnych ośrodków Polski
Jagiellonów, a w mieście rezydowało wielu
dostojników świeckich i duchownych. Od XIII w.
miasto było siedzibą biskupa prawosławnego, a w
XV wieku na trwałe ukształtowało się chełmskie
biskupstwo łacińskie. Po unii brzeskiej diecezję
prawosławną przekształcono w unicką, która
przetrwała do 1875 r.
Rozwój miasta został przerwany w
XVII wieku. Oddziały kozackie, szwedzkie i
moskiewskie, wkraczające do Chełma w trakcie
licznych wojen, dokonały ogromnych zniszczeń,
które pogrążyły miasto w głębokim kryzysie,
częściowo przezwyciężonym w XVIII w. W czasach
Augusta III dzięki pewnej stabilizacji
ufundowano istniejące do dzisiaj główne
świątynie miasta. Po upadku państwa polskiego
Chełm znalazł się pod władzą Austrii, a
następnie Rosji. Były to niezwykle trudne czasy,
bo pełne walki i męczeństwa. Symbolem tego
okresu jest los unitów, walczących o zachowanie
swej wiary. Równie dramatyczny wymiar miały
walki w okresie powstania styczniowego, które w
okolicach Chełma przybrały szczególnie
intensywny charakter. W końcowym etapie swoich
rządów Rosjanie powołali nawet odrębną gubernię
chełmską, która weszła bezpośrednio w skład
imperium rosyjskiego.
W 1915 r. miejsce zaborców
rosyjskich zajęli okupanci austriaccy. Nowe
porządki pozwoliły na rozwój polskiego, a także
żydowskiego i ukraińskiego życia społecznego i
kulturalnego. Wielokulturowy charakter miasta
został utrzymany po odzyskaniu niepodległości.
Przez cały okres międzywojenny Chełm był
miastem, w którym działało wiele organizacji
polskich, żydowskich i ukraińskich. Polacy
czytali "Zwierciadło" i "Kronikę Nadbużańską",
Żydzi "Chelmer Sztyme" i "Chelmer Wochenblat", a
Ukraińcy "Nove Żyttje". W skromnych salkach
teatralnych wystawiano sztuki w języku polskim,
jidysz i ukraińskim.
Okres II wojny światowej
przyniósł ogromne zniszczenia oraz zagładę
ludności żydowskiej, stanowiącej do 1939 r.
niemal 50% mieszkańców miasta. W Chełmie
funkcjonował również olbrzymi obóz jeniecki
(Stalag 319), w którym zginęło blisko 100 tys.
żołnierzy polskich, rosyjskich, angielskich,
belgijskich, włoskich i wielu innych
narodowości.
Replika pieczęci miejskiej z II
połowy XVII wieku.
Działaniom okupantów próbowały się przeciwstawić
rozbudowane struktury konspiracyjne, głównie
Armii Krajowej. Dramatyczne wydarzenia II wojny
światowej zmieniły charakter miasta. Wraz z
wymordowaniem ludności żydowskiej oraz
usunięciem współpracujących z Niemcami
Ukraińców, miasto stało się jednolite pod
względem narodowym i jedynie materialne ślady
świadczą o jego przeszłości.
|
|
Burzliwa historia Ziemi Chełmskiej, liczne
wydarzenia wojenne i związane z nimi zniszczenia spowodowały, że w Chełmie
zachowało się niewiele zabytków przeszłości, a te, które dotrwały do czasów
współczesnych, w zasadzie nie sięgają poza wiek XVIII. Nikłe pozostałości po
obiektach starszych kryją się pod ziemią. Niemniej jednak miasto może poszczycić
się kilkoma cennymi zabytkami, które są przedmiotem zainteresowania badaczy i
turystów.
Do najciekawszych zabytków Chełma należą:
ZESPÓŁ NA "GÓRCE" w skład którego wchodzą m.in.:
Góra Zamkowa, grodzisko "Wysoka Górka".
Znajdują się tu pozostałości grodu z X wieku, zamku książęcego Daniela
Romanowicza z XIII w., a także baszty obronnej z okresu Kazimierza Wielkiego.
Bazylika p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny .
Zbudowana została na miejscu wcześniejszej katedry unickiej, również jako
świątynia unicka. W latach 1735-56 odbudowana w stylu barokowym, według projektu
Pawła Antoniego Fontany. Bazylika stanowi najważniejsze w regionie sanktuarium
maryjne.
Pałac biskupów unickich - zbudowany około 1711 roku z inicjatywy biskupa Józefa
Lewickiego.
Klasztor Bazylianów - zbudowany w latach 1640-49 z fundacji biskupa unickiego
Metodiusza Terleckiego. W latach późniejszych przebudowany.
Brama Uściługska - FOTO wzniesiona około 1616 roku jako brama zamkowa,
przebudowana w połowie XVIII w. na klasztorną.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ROZESŁANIA ŚW. APOSTOŁÓW
 - barokowy, wzniesiony w latach 1736-63 z
fundacji Andrzeja i Marianny Wolskich oraz Wacława Rzewuskiego, hetmana polnego
koronnego - starosty chełmskiego według projektu Pawła Fontany, z bogatym
wyposażeniem wewnętrznym i późnobarokową polichromią iluzjonistyczną Józefa
Mayera - znanego malarza lwowskiego i rzeźbami lwowskiego snycerza Michała
Filewicza. Do kościoła przylegają wcześniejsze budynki kolegium pijarskiego
mieszczące obecnie plebanię i Chełmskie Muzeum.
KOŚCIÓŁ P.W. ANDRZEJA APOSTOŁA I KLASZTOR O.O. REFORMATÓW
 - zbudowany w 1750 r z fundacji Andrzeja
Wolskiego, podsędka chełmskiego, z przylegającym do niego budynkiem klasztornym,
przekształcony po kasacie klasztoru w 1864 roku na cerkiew prawosławną,
następnie dwukrotnie pełniący rolę świątyni ewangelickiej.
CERKIEW I SEMINARIUM DUCHOWNE UNICKIE.
Cerkiew p.w. św. Mikołaja, barokowa,
jednonawowa, wzniesiona z fundacji biskupa Józefa Lewickiego w latach 1711-30, w
miejscu pierwotnej cerkwi drewnianej wzmiankowanej od 1428 roku. Obecnie
siedziba działu Sztuki Dawnej Chełmskiego Muzeum i znakomita sala koncertowa.
CERKIEW PARAFIALNA PRAWOSŁAWNA P.W. ŚW. JANA TEOLOGA
- wzniesiona w latach 1848-52 przez rząd carski, w
typie cerkwi ruskiej.
PODZIEMIA KREDOWE
-unikalny zabytek górnictwa kredowego,
powstały na skutek wielowiekowej eksploatacji kredy z zalegających pod miastem
pokładów. Podziemia te owiane są historią i legendą, podaniami i baśnią. Obecna
trasa turystyczna stanowi niewielki, dwukilometrowy fragment pierwotnie
istniejących wyrobisk położonych na 4-5 poziomach wydobywczych na głębokości od
kilku do prawie 30 metrów. Przewodnicy, opowiadając piękne i oryginalne legendy
twierdzą, że są to idealne warunki do spotkania z DUCHEM BIELUCHEM.
Źródło:
http://urzad.chelm.pl/chelm.pl/kultura/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=4
|
