Rozdział 2 : Uchodźcy wojenni w Kanadzie

    Zanim rozpoczęła się druga wojna światowa strach przed prześladowaniem hitlerowskim wywołał w całej Europie liczne ucieczki. Pierwsi zaczęli uciekać Żydzi. Dwa lata przed począt-kiem wojny gminy żydowskie w niektórych miastach Niemiec (Hamburg i Monachium), Austrii (Wiedeń) i w Wolnym Mieście Gdańsku negocjowały z hitlerowcami przewóz swoich dzieci w wieku od sześciu do czternastu lat przez tereny Niemiec do Holandii i dalej do Anglii.[1] Przed samą wojną zdarzały się też ucieczki Polaków. Byli wśród nich tacy, którzy odpływali do Szwecji statkami i tam prosili o azyl; nieliczni posiadacze awio-netek i licencji pilotów próbowali przewozić swoje rodziny do Anglii i niektórzy - jeśli im się to udało - wracali do Polski.

    Kiedy wojska niemieckie wkroczyły do Polski, mieszkańców Londynu ogarnął popłoch. Przypomnieli sobie niemieckie ataki z użyciem gazów trujących podczas pierwszej wojny światowej i w przerażeniu pospiesznie organizowali wysyłanie swoich dzieci i żon w ciąży na tereny Anglii, bardziej bezpieczne, bo dalej po-łożone od kontynentu Europy.[2] Gdy następnie jesienią 1939 roku po przegranej wojnie uciekł z Polski rząd razem ze znaczną częścią wojska, wraz z nimi przeszło do Rumunii wiele polskich rodzin wojskowych i bogatych żydowskich uciekających do Francji. Tymczasem w Londynie ludzie ochłonęli ze strachu i niepokój o dzieci pozostawione u obcych ludzi spowodował, że wielu Anglików zaczęło je przywozić z powrotem do domów w Londynie. Na zachodzie Europy nastał wtedy okres „phony war”, czyli pozornego spokoju, w Polsce natomiast wojsko niemieckie oraz specjalne oddziały hitlerowskie zaczęły systematycznie mordować cywilów wywodzących się w większości z warstw inteligencji polskiej i żydowskiej. Wzmogło to próby dalszych ucieczek Polaków i jesienią tego samego roku zaczęły się indywidualne ucieczki przez ZSRR i Chiny do Japonii i dalej w świat. Pomagali w tym Holendrzy pracujący w służbie dyplo-matycznej oraz japoński oficer wywiadu stacjonujący w Kownie na Litwie.

   W Anglii wprowadzono wkrótce ograniczenia żywnościowe, bo Wyspa - objęta blokadą morską - miała trudności w zaopatry-waniu ludności w żywność. Sytuacja ta spowodowała w 1940 roku reakcję rządu brytyjskiego, który zaczął niechętnie odnosić się do europejskich uciekinierów nieustannie napływających  do Anglii (aż z siedmiu krajów okupowanych już wówczas przez Hitlera). Jedli brytyjski chleb, ale byli nieprzydatni, kiedy cały naród mobilizował siły, aby pospiesznie przygotować obronę kraju. Wkrótce ci obcokrajowcy zostali z francuska nazwani „bouches inutiles” czyli „darmozjady”. Byli dużym „obciążeniem żywnościowym” dla wyspiarzy, więc kiedy w czerwcu 1940 roku rozpoczęła się Bitwa o Anglię i rząd brytyjski dla bezpieczeństwa zdecydował się wysyłać angielskie dzieci i ciężarne kobiety do swoich dawnych kolonii, dołączał do tych transportów także i „darmozjadów” (przeważnie kobiety i dzieci uchodźców euro-pejskich). Najbliżej było do Kanady, więc do niej kierowano najwięcej takich transportów. Za każdym razem ich wyjazd poprzedzały rokowania między zainteresowanym państwem a rządem kanadyjskim.

   Oprócz uciekinierów z Anglii, w czasie wojny przyjeżdżały do Kanady również inne grupy Polaków. W latach 1940 - 1941 przez Związek Radziecki i Japonię do Vancouveru przybywały rodziny polskie z japońskimi wizami, uciekając do Kanady przed pewną śmiercią w Polsce. Nieco później pojedynczo Polacy przyjeżdżali z Argentyny, upatrując w Kanadzie lepszej przystani na okres wojny. Jeszcze inną grupę Polaków, którzy znaleźli się wówczas w Kanadzie, stanowili specjaliści w dziedzinie prze-mysłu wojennego, którzy na bazie umowy polsko-kanadyjskiej zostali „wypożyczeni” Kanadzie na czas wojny. Ostatnią wre-szcie grupę tworzyli polscy wojskowi wysyłani w różnych misjach - od szkolenia pilotów bojowych aż do próby zorga-nizowania rekrutacji Polaków z Kanady i Stanów Zjednoczo-nych celem powiększenia resztek armii polskiej po klęsce Francji. Z prawie półtoramilionowej armii polskiej z roku 1939, po jej ewakuacji z Polski i odtworzeniu we Francji, pozostało tylko nieco ponad 63 500 ludzi, toteż dowództwo polskie aktywnie prowadziło rekrutację wśród polskiej imigracji we Francji. Jednakże po klęsce Francji, z tej nowo uzupełnionej armii zdołało przedostać się do Anglii tylko około 23 %, czyli mniej niż 20 000 żołnierzy.[3] Reszta albo dostała się do niewoli niemieckiej, albo została zamknięta w szwajcarskich obozach jenieckich[4], albo wreszcie w cywilu wróciła do domów lub ukrywała się na terenie tak zwanej wolnej Francji pozostającej pod rządem Vichy.

   Po raz trzeci gen. Władysław Sikorski starał się odbudować armię polską na Zachodzie, próbując powtórzyć doświadczenie gen. Hallera, który w czasie pierwszej wojny światowej zwrócił się do rządu w Ottawie o pozwolenie założenia misji wojskowej w południowym Ontario w celu rekrutacji do wojska Polaków nie będących jeszcze obywatelami Kanady. Gen. Sikorski miał nadzieję, że również i podczas drugiej wojny światowej będą się zgłaszali ochotnicy z polskich skupisk w Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych. Tak więc, po otrzymaniu zgody rządu fede-ralnego, w Kanadzie została utworzona Polska Misja Wojskowa, usytuowana niedaleko miasta Windsor w południowym Ontario, w pobliżu granicy amerykańskiej. W jej skład wchodziło 37 oficerów, 57 podoficerów i żołnierzy pod dowództwem gen. Bronisława Ducha. Rekrutację rozpoczęto latem 1941 roku i już na początku sierpnia 1941 pierwszy oddział ochotników odpłynął do Anglii. Od tego momentu co tydzień, a czasami nawet dwa razy w tygodniu, regularnie odpływały lub odlatywały do Anglii transporty złożone z kilkudziesięciu polskich ochotników z Kanady i z USA.[5] Ta sytuacja uległa jednak zmianie, gdy w grudniu 1941 roku Japonia zaatakowała Pearl Harbour i Stany Zjednoczone wypowiedziały jej wojnę, i kiedy wkrótce po tym Hitler wypowiedział wojnę Stanom Zjednoczonym. Wówczas rekruci z USA szli do wojska amerykańskiego zamiast do polskiej armii. Wobec tych okoliczności racja bytu Polskiej Misji Wojskowej przestała istnieć i Misję zlikwidowano. Mimo to, jak pisze Kmietowicz, polscy ochotnicy z Ameryki Północnej poje-dynczo zgłaszali się do armii polskiej aż do końca wojny.[6] Nota bene gen. Sikorski nie zaprzestał prób powiększania polskiej armii i po raz czwarty i ostatni, wykorzystując moment napaści Hitlera na ZSRR, razem z dowództwem angielskim zapropo-nowal Stalinowi utworzenie armii polskiej pod dowództwem gen. Andersa.

   Pomiędzy tymi wszystkimi Polakami wymienionymi powyżej, prawdziwymi uciekinierami wojennymi (war refugees), którym Kanada dała azyl na czas wojny, były  „darmozjady” z Anglii - uchodźcy, którzy przybyli do Montrealu, oraz uciekinierzy prawie równocześnie przybywający przez ZSRR i Japonię do Vancouveru.